Авлигын эсрэг тэмцэл эрчимжиж байгаа улс орнуудын хувьд нэг нийтлэг зүйл ажиглагддаг. Анхлан хууль сахиулах ажиллагаа идэвхжих үед олон нийтийн ойлголтод авлига улам бүр ноцтой болсон мэт тусч, олон улсын үнэлгээ ч урууддаг. Гэхдээ энэ нь урт хугацаандаа итгэлийг сэргээх, үнэлгээг дээшлүүлэх эхлэл болдгийг шинжээчид онцолж байна.

Дэлхийн улс орнуудын төрийн албанд авлига хэр гүнзгий нэвтэрснийг харуулдаг “Авлигын төсөөллийн индекс”-ийг Transparency International байгууллага гаргадаг. Энэхүү индекс нь бодит хэргүүдийн тоог бус, бизнес эрхлэгчид, шинжээчдийн үзэл бодол, олон нийтийн ойлголт дээр тулгуурладаг гэдгээрээ онцлог.

Тиймээс авлигатай тэмцэх ажиллагаа эрчимжиж, томоохон хэргүүд илэрч, шүүх хяналтад орж эхлэхэд олон нийт авлигын асуудлыг илүү өргөн хүрээтэй гэж хүлээж авдаг. Энэ нь тухайн үеийн үнэлгээнд сөргөөр нөлөөлж, оноо буурахад хүргэдэг байна. Гэвч энэ бол итгэл алдарч буйн бус, харин нөхцөл байдлыг бодитоор харж эхэлсний илрэл гэдгийг судлаачид тайлбарлажээ.

Британийн шинжээч Эндрью Макдевит энэ талаар “CPI нь зөвхөн олон нийтийн ойлголтыг хэмждэг тул бодит байдалтай зөрөлдөх үе бий. Тиймээс уг индексийг өөр үнэлгээтэй хамт хэрэглэх нь зүйтэй” хэмээжээ. Тэрээр мөн авлигын төрлүүдийг ялгахгүй байдал, мэдээллийн хязгаарлалт зэрэг нь үнэлгээнд нөлөөлж болохыг дурдсан байна.

Жишээлбэл, Румын, Украин, Бразил зэрэг орнуудын хувьд авлигын эсрэг томоохон мөрдлөг, шүүхийн ажиллагаа эхэлснээр олон жил үнэлгээ буурсан эсвэл тогтмол доогуур байсан ч шүүхийн хараат бус байдал, төрийн худалдан авалтын ил тод байдал сайжирсны дараа оноо өсч эхэлжээ.

Түүнчлэн хэвлэл мэдээллээр авлигын хэргүүд байнга дурдагдаж, анхааралд орсоор байвал хүмүүсийн дунд “авлига хэвээрээ” гэх төсөөлөл үлдэж, итгэлд сөргөөр нөлөөлөх эрсдэлтэй. Гэсэн ч хууль бүх хүнд ижил үйлчилж, хараат бус байгууллагууд шударга ажиллаж буйг олон нийт олж харвал итгэл нэгэнт сэргэх нөхцөл бүрддэг.

Тиймээс Transparency International байгууллага зөвхөн хуулийн хатуу хэрэгжилт бус, урт хугацааны институцийн шинэчлэл, мэдээллийн ил тод байдал, шүгэл үлээгчийг хамгаалах зэрэг цогц бодлого хэрэгжүүлэхийг улс орнуудад зөвлөдөг. Эдгээр нь эцэстээ Авлигын төсөөллийн индексийг дээшлүүлж, дотоод, гадаад итгэлийг сэргээх бодит үндэс болдог ажээ.